Ostateczna decyzja o rozwodzie musi być poprzedzona wieloma godzinami trudnych przemyśleń. Podstawową przesłanką przemawiającą za orzeczeniem rozwodu jest wystąpienie zupełnego i trwałego rozkładu pożycia pomiędzy małżonkami.

Z żądaniem orzeczenia rozwodu może wystąpić każdy z małżonków, jeżeli nastąpił między nimi zupełny i trwały rozkład pożycia. Rozkład jest zupełny, gdy nie istnieje między małżonkami więź duchowa, fizyczna ani gospodarcza. Jakiekolwiek, nawet bardzo sporadyczne stosunki fizyczne między małżonkami będą wskazywać, że rozkład pożycia nie jest jeszcze zupełny, co oznacza, iż w takiej sytuacji sąd nie orzeknie rozwodu.

Należy pamiętać, że nawet gdy nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia rozwód nie jest dopuszczalny, jeżeli wskutek niego miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo jeżeli z innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, a także jeżeli żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód. Dobro małoletnich dzieci jest niezmiennie wartością priorytetową, którą sąd bada ze szczególną wnikliwością.

Sąd w pierwszej kolejności ustala, czy dobro małoletnich dzieci małżonków nie sprzeciwia się rozwodowi. Wobec tego należy przede wszystkim przeanalizować czy rozwód nie spowoduje zerwania bądź osłabienia więzi z dziećmi tego z małżonków, przy którym dzieci nie pozostaną, w stopniu mogącym negatywnie wpłynąć na wykonywanie jego obowiązków rodzicielskich, czy nie wpłynie to negatywnie na rozwój psychofizyczny dziecka, albo czy rozwód nie spowoduje takiej sytuacji dzieci, w której nie będzie można zaspokoić ich potrzeb materialnych co najmniej w takim zakresie, w jakim potrzeby te zaspokajane są w małżeństwie. W razie uzasadnionych wątpliwości, iż jedna z powyżej wyszczególnionych sytuacji może wystąpić, sąd nie wyda orzeczenia o rozwiązaniu małżeństwa przez rozwód.

Pozew rozwodowy należy wnieść do Sądu Okręgowego właściwego ze względu na ostatnie wspólne zamieszkanie małżonków. Od pozwu o rozwód pobierana jest opłata sądowa w kwocie 600 zł. Jednakże Sąd zwraca z urzędu połowę uiszczonej opłaty od pozwu o rozwód w razie orzeczenia rozwodu na zgodny wniosek stron bez orzekania o winie. W razie pojednania się stron w pierwszej instancji, zwraca się cały uiszczony wpis od pozwu o rozwód.

Pozew trzeba złożyć w dwóch egzemplarzach. Do pozwu o rozwód składanego do sądu, należy załączyć: odpis skrócony aktu małżeństwa, odpis skrócony aktu urodzenia dzieci, zaświadczenie o zarobkach osoby wnoszącej pozew. W pozwie powołać należy wszelkie dowody, w tym wskazać świadków i ich dane personalne oraz okoliczności, na które dany dowód został zgłoszony.

Sąd musi przesłać pozew pozwanemu małżonkowi. Pozwany ma zaś prawo najpóźniej do pierwszej rozprawy do złożenia odpowiedzi na pozew, w której ustosunkuje się odnośnie żądania rozwodu.

Obecnie nie ma obowiązkowego posiedzenia pojednawczego, które było wyznaczane przed pierwszą rozprawą. Zamiast tego sąd może skierować małżonków do mediacji, jeśli istnieją widoki na utrzymanie małżeństwa. Poza tym także w trakcie rozprawy sąd powinien nakłaniać małżonków do pojednania, a w przypadku gdy dojdzie do przekonania, że małżeństwo może zostać jednak utrzymane, może zawiesić postępowanie.

Orzekając rozwód sąd orzeka, czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia. Na zgodne żądanie małżonków sąd zaniecha orzekania o winie. W tym wypadku następują skutki takie, jak gdyby żaden z małżonków nie ponosił winy.

W wyroku orzekającym rozwód, jeśli chodzi o winę, sąd może zastosować następujące rozwiązania:

• na żądanie stron nie ustalać winy;
• ustalić, że oboje małżonkowie nie są winni rozkładu pożycia;
• ustalić, że jedno z małżonków jest winne rozkładu pożycia;
• ustalić, że oboje małżonkowie są winni.

Wśród powodów do rozwodu króluje zdrada, nowy związek małżonka, brak zainteresowania domem i rodziną ze strony męża, ale także jego, agresja, alkoholizm, pijaństwo, przemoc fizyczna. Powyższe zachowania wskazują na winę małżonka. W orzecznictwie sądowym za zawinione uznaje się także takie przyczyny jak: groźba, nieetyczne postępowanie, nieróbstwo, niezaradność, odmowa współżycia płciowego, odmowa wzajemnej pomocy, opuszczenie współmałżonka, zaniedbywanie rodziny, niewierność, zły stosunek do rodziny małżonka. Za niezawinione przyczyny uznaje się: chorobę, chorobę psychiczną, niedobór seksualny, różnice charakterów.

Rozwód bez orzekania o winie jest dużo mniej skomplikowany i zdecydowanie szybszy, jeśli chodzi o czas trwania postępowania. Wielokroć już na pierwszej rozprawie sąd kończy postępowanie i wydaje wyrok.

Gdy żądamy rozwodu z orzekaniem o winie, należy przygotować się na dość długie postępowanie i „pranie brudów”, albowiem żądając orzeczenia o winie, winę tę musimy udowodnić, co przekładać się będzie na prowadzenie przez sąd wyczerpującego postępowania dowodowego, które w praktyce sprowadza się do przesłuchiwania szeregu świadków powoływanych w sprawie.

Żądanie orzekania o winie jest konieczne, gdy chcemy żądać od byłego małżonka alimentów dla siebie. Małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku, może żądać od drugiego małżonka rozwiedzionego dostarczania środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego. Obowiązek dostarczania środków utrzymania małżonkowi rozwiedzionemu wygasa w razie zawarcia przez tego małżonka nowego małżeństwa.

W wyroku orzekającym rozwód sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków i o kontaktach rodziców z dzieckiem oraz orzeka, w jakiej wysokości każdy z małżonków jest obowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka. Sąd uwzględnia przy tym porozumienie małżonków o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie, jeżeli jest ono zgodne z dobrem dziecka.

Rodzeństwo powinno wychowywać się wspólnie, chyba że dobro dziecka wymaga innego rozstrzygnięcia. Sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka.

Jeżeli małżonkowie zajmują wspólne mieszkanie, sąd w wyroku rozwodowym orzeka także o sposobie korzystania z tego mieszkania przez czas wspólnego w nim zamieszkiwania rozwiedzionych małżonków. W wypadkach wyjątkowych, gdy jeden z małżonków swym rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie, sąd może nakazać jego eksmisję na żądanie drugiego małżonka. Na zgodny wniosek stron sąd może w wyroku orzekającym rozwód orzec również o podziale wspólnego mieszkania albo o przyznaniu mieszkania jednemu z małżonków, jeżeli drugi małżonek wyraża zgodę na jego opuszczenie bez dostarczenia lokalu zamiennego i pomieszczenia zastępczego, o ile podział bądź jego przyznanie jednemu z małżonków są możliwe.

Na wniosek jednego z małżonków sąd może w wyroku orzekającym rozwód dokonać podziału majątku wspólnego, jeżeli przeprowadzenie tego podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu.