Alkaloidami nazywamy substancje pochodzenia roślinnego zawierające w swym składzie azot.

Większość trucizn pochodzenia roślinnego to alkaloidy. Są to substancje stałe, krystaliczne, bezbarwne i bezwonne. Rzadko się zdarza, aby roślina zawierała w swoim składzie tylko jeden alkaloid, zazwyczaj ma ich cały kompleks. Alkaloidy należą do najskuteczniejszych i najlepiej zbadanych substancji czynnych, występują we wszystkich częściach roślin, jednak ich stężenie ulega zmianom, największe jest bezpośrednio przed kwitnięciem lub zaraz na jego początku.

Do tej pory poznanych zostało kilkaset alkaloidów. Najwcześniej odkryto morfinę, pochodzącą z opium. Następnie wyselekcjonowano strychninę, chininę, potem nikotynę, atropinę i kolchicynę. Do najpopularniejszych roślin, zawierających alkaloidy, należy lulek czarny, bieluń dziędzierzawa oraz pokrzyk wilcza jagoda. Zawierają przede wszystkim alkaloidy tropanowe, takie jak atropina i skolamina.

Znajdują one zastosowanie w leczeniu chorób wewnętrznych oraz w okulistyce. Mają działanie rozkurczające i działają na mięśnie gładkie. Typową rośliną z tej grupy jest mak lekarski, który zawiera m.in. morfinę, narkotynę, kodeinę i narceinę.